Vorig weekend zat ik op een zonnig terras in Bergen op Zoom te dineren met een drietal andere leden van mijn amateursymfonieorkest. We hadden even daarvoor, voor een klein publiek, de tweede symfonie van Kurt Weil uitgevoerd in theater Den Engel. Na het diner zouden we in de Tesla van één van ons terug naar Amsterdam rijden.
Kleiner wordt mijn bubbel niet, zou je zeggen. Toch werd er door mijn disgenoten wat gelachen om mijn miserabel gevulde bordje vegetarische ravioli. De andere drie borden werden verborgen onder hamburgers en medium doorbakken biefstukken met een obligaat pepersausje. “Thuis eten we wel vegetarisch, maar als we dan ergens anders eten, dan mag het wel,” klonk het verontschuldigend. Dat soort dingen zei ik vijf jaar geleden ook.
“Ik geloof het allemaal wel hoor, dat van dat klimaat, maar ik snap niet waarom al die CO₂ zo’n probleem is. Dat is toch alleen maar goed voor de planten?” Aldus een collega van mij, vorige week op kantoor, enigszins geparafraseerd. Waren we daar niet al jaren voorbij, vroeg ik me af. Iedereen snapt het nu toch wel?
Vlot legde ik hem uit wat precies het probleem was. Hij leek het nauwelijks te registreren. Ik had ook beter moeten weten. De knowledge gap, dat mensen niet geloven in de klimaatramp of de werking van vaccinaties doordat ze de feiten niet kennen, klopt niet, zo blijkt uit een grote meta-analyse van Magnus Bergquist et al. uit 2023.
I don’t know who you think you are, but making people scared, won’t get you very far.
Lily Allen, 2006
Ik denk niet dat Allen het over de klimaatramp had, maar Bergquist en de zijnen vonden dat het mensen louter voorzien van de koele onweerlegbare cijfers hen niet overtuigt van de imminente opwarming. Erger nog, juist door cijfers die lijken te zeggen dat alles mis gaat, raken mensen op dit punt verlamd en worden ze zeker niet tot handelen aangezet.
Elkaar de maat nemen over onduurzaam gedrag leidt de focus af van het echte probleem: dat we bestuurd worden door mensen en instituten die enerzijds consumentisme stimuleren en ons anderzijds aanspreken op onze ecologische voetafdruk. Een beter milieu begint bij jezelf. Het zijn juist die bestuurders en instituten die we hebben opgedragen aan de knoppen te zitten en dus zijn zij het die moeten zorgen voor een speelveld waarin mensen en bedrijven duurzaam kunnen acteren. Een ander verwijten niet duurzaam te leven levert even onverbiddelijk als voorspelbaar een hypocrisieverwijt op. Bovendien gaan dergelijke druppels op de gloeiende planeet ons niet redden.
Dat laat uiteraard niet verlet, zoals een goede vriend van me laatst zei, dat het wel degelijk een goed idee is om duurzame keuzes uit te dragen. Geen vlees eten, niet vliegen, zonnepanelen, warmtepomp, elektrische auto, liefst ook geen zuivel. Het kan mensen inspireren en duurzaam gedrag normaliseren. Maar hoe voorkom je de dominee, of in Brabant, de pastoor uit te hangen? Want zo voelt het soms. Alsof je lid bent van een niet onderdrukte maar weinig serieus genomen religie. Je bent de enige die het doorheeft te midden van aardige en redelijke mensen die er toch wat om moeten lachen.
David McRaney, van de podcast “You are not so smart”, beschrijft in “How minds change” een decennium aan onderzoek over mensen in de VS die in verkiezingstijd langs de deuren gaan om bewoners te overtuigen door louter te luisteren, te begrijpen en te investeren. Als iemand tegen je praat, niet alvast bedenken wat je antwoord wordt (dat is altijd een goed idee trouwens). Alleen maar luisteren.
McRaney stelt, wellicht wat tegenintuïtief, dat gelijk krijgen in een discussie betekent deze te hebben verloren. Immers, degene die zijn ongelijk onderkent, leert iets, en niet degene wiens ideeën hetzelfde zijn gebleven als voorafgaand aan de discussie. Sterker, het enige wat discussies die in een strijd omslaan hun opponenten opleveren, is dat hun daarin verdedigde ideeën zich dieper in hun brein zullen ingraven.
Veel vruchtbaarder, en ook ontspannener, voor beide gesprekspartners blijkt het zoeken naar een gemeenschappelijk vertrekpunt om vanuit daar de verschillen in de inzichten samen te verkennen en te onderzoeken. McRaney geeft diverse voorbeelden uit de praktijk van de mensen die deze methode, die ze deep canvassing noemen, ontwikkelden. Een notoire conservatief uit Alabama bleek uiteindelijk niet zoveel problemen te hebben met een lesbisch stel uit de buurt, maar wilde alleen maar dat ze niet zoveel “ruckus” maakten.
Ook Bergquist en de zijnen zien dat mensen onderwijzen over het probleem of ze op gedrag aanspreken bar weinig effect sorteert. Eigen doelen stellen en mensen op opbouwende wijze vertellen hoe ze dat ook kunnen doen, werkt al beter, dus die vriend van mij had gelijk dat duurzaam gedrag uitdragen kan inspireren. Financiële motivatie en het benadrukken van elkaars duurzame handelen werkt echter het beste. Die financiële motivatie lijkt me dan ook de makkelijkste knop voor de overheid om aan te draaien. Belast wat niet duurzaam is. En de buurvrouw feliciteren met haar nieuwe zonnepanelen is dus ook een goed idee, omdat juist dat tot verder duurzaam handelen kan motiveren.
Toen wij, voldaan van hamburgers, biefstukken en ravioli, invoegden op de Brabantse snelweg, dacht ik aan hoe vervuilend en landschapsvernietigend de productie van elektrische auto’s is, hoeveel microplastics hun banden nog steeds achterlaten en hoe groot het beslag op lithium is dat het elektrificeren van ons wagenpark betekent. Toch was ik dus, net als mijn medepassagiers, vol belangstelling voor de keuze voor de elektrische auto en zelfs toen we verderop een kwartiertje op het laden moesten wachten, was ik vol lof over de snelheid en het gemak daarvan.
En nu maar hopen dat we snel een regering krijgen die vol gaat inzetten op het belasten van alles wat niet duurzaam is.